Cumhuriyetin 29 Ekim 1923’te Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk tarafından ilânından sonra Atatürk, Köprülüzâde Mehmed Fuad’ı (Ord. Prof. Dr. Mehmed Fuad Köprülü) İstanbul Darülfünûnu bünyesinde Türk kültürünü ve medeniyetini dil, edebiyat, folklor vd gibi sahalarda inceleyecek, araştıracak ve bunların sonuçlarını yayımlayacak bir ilim müessesesi kurmak ile görevlendirdi. Takriben bir yıllık bir hazırlık döneminden sonra 12 Kasım 1924 (12 Teşrinisânî 1340)’te Atatürk’ün başkanlığındaki Bakanlar Kurulu’nun 1111 numaralı kararı ile İstanbul Darülfünûnu Edebiyat Şubesi’ne bağlı bir ilim ve kültür yuvası olan Türkiyat Enstitüsü kuruldu. Türkiyat Enstitüsü Türkiye Cumhuriyetinde Bakanlar Kurulu kararı ile kurulan ilk ve tek ilmî enstitüdür.

Enstitü, 1924-1982 yılları arasında Türkiyat Enstitüsü adıyla faaliyetlerini sürdürdü. 1982-1991 yılları arasında 2547 sayılı üniversiteler kanunu ile Türkiyat Araştırma Merkezi adıyla hizmet verdi. 24 Ocak 1991'de Resmi Gazetede yayımlanan 3699 sayılı kanunla İstanbul Üniversitesi Rektörlüğüne bağlanmış ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü adını almıştır.

Enstitü müdürlerinin ilim sahalarından da açıkça görüleceği üzere Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nün ana çalışma sahası Türk dili ve edebiyatı sahası idi. Ancak 3699 sayılı kanunla Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nün ana çalışma sahası Türk dili ve Edebiyatı, Türk Tarihi ve Türk Sanatı olmak üzere üç anabilim dalı şeklinde tespit edilmiştir.

Türkiyat Enstitüsü’nün ilk binası İstanbul Üniversitesi merkez binası girişinde hâlen Profesörler Evi olarak kullanılan binadır. Enstitü 1948 yılında Beyazıt Hamamı arkasındaki Seyyid Hasan Paşa Medresesi’ne geçmiştir. Edebiyat Fakültesi ile yanyanadır. 1989 yılından itibaren kendisi için özel olarak yapılan Fatih Parkı karşısında Horhor’daki beş katlı 2000 m2 kullanım alanına sahip yeni binasına yerleşmiştir.

1922 yılında Sovyet türkoloğu Nikolay A. Katanov’un 3000 altın liraya alınan 7325 ciltlik kütüphanesi, Enstitü Kütüphanesinin çekirdeğini teşkil etmiştir. 1931 yılında satın alma yolu ile 10.000’den fazla kitaba sahip olan kütüphanede hâlen 55.000’den fazla kitap vardır. Yapılan kitap bağışları arasında 1955 yılında Hüseyin Sadettin Arel’in Türk mûsikîsi ağırlıklı kütüphanesi başta olmak üzere 1968 yılında Prof. Dr. Hamit Ongunsu’nun 1971 yılında Halit Ziya Uşaklıgil’in, 1973 yılında Sultan Beg’in, 1974 yılında Prof. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın, 1980 yılında Mehmet Behçet Yazar’ın, 1995’te Prof. Dr. Muharrem Ergin’in, 2000 yılında Prof. Dr. Osman Nedim Tuna’nın ve Prof. Dr. Oktay Aslanapa’nın bağış kitapları sayılabilir. Bütün bunlara ilâveten Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğrenci ile öğretim üye ve yardımcılarının hazırladıkları 2360 travay, lisans, yüksek lisans ve doktora tezi de kütüphanenin özel bir bölümünü teşkil eder.

kaynak